درباره‌ی نماد شیر و خورشید و قرار گرفتن آن برروی پرچم ایران افسانه‌سرایی‌های زیادی صورت گرفته است. برخی این نماد را به هویت ایرانی متصل می‌کنند و پرچم جمهوری اسلامی را خدشه دار نمودن هویت اصیل ایرانی می‌دانند. ملی‌گرایان و ناسیونالیست‌های متعصب ایرانی بر اصیل بودن این نماد اصرار می‌ورزند و برخی از آنها که از نظر سیاسی به جبهه‌ی ضد انقلاب هم تعلق خاطری دارند، چنان در تقدس بخشیدن به شیر و خورشید و دشمنی با پرچم جمهوری اسلامی افراط می‌کنند که گویی در این دنیا چیزی اصیل‌تر از شیر و خورشید وجود ندارد!

قدیمی‌ترین سندی که از وصال شیر و خورشید حکایت می‌کند مربوط به دوران امپراطوری سلجوقیان است:

بنابراین، نشان شیر و خورشید را می‌توان نتیجه‌ی هوس‌بازی یک پادشاه سلجوقی (که ریشه در آسیای صغیر دارند) دانست. بعدها سکه‌زنان، بی‌آنکه تاریخچه و معنای این نشان را بدانند آن را به کار بردند. به تدریج خورشید روی سکه‌ها پایین‌تر آمده و به پشت شیر می‌رسد و نقش زن نیز از چهره‌ی خورشید پاک می‌شود. بعد از اشغال ایران توسط مغول، پادشاهان این سلسله، غازان‌خان و سلطان محمد خدابنده نیز از این نقش بر روی سکه‌های خود بهره می‌بردند.

شاهد دیگری که نشان می‌دهد منظور از شیر و خورشید در آن زمان، یک علامت خاص نبوده و فقط طالع پادشاه را نشان می‌داده، سکه‌ی شاه طهماسب است که خورشید بر روی بره‌ای نشسته است. زیرا طالع شاه طهماسب در ماه حمل(بره) قرار داشت.

پرچم شاه طهماسب

در زمان قاجار که مراودات ایران و اروپا افزایش یافت، پرچم ایران با نماد شیر و خورشید به صورت رسمی معرفی شد. رسمیت یافتن پرچم در ایران در زمان قاجار یک نیاز بود تا در نامه‌های رسمی، کشتیها و سفارت‌خانه‌ها از این پرچم استفاده نمایند و از دیگر کشورها متمایز شوند.

به صورت خلاصه می‌توان گفت تا آغاز پادشاهی قاجاریان، شکل شیر و خورشید، یکی از تصاویر و نمادهایی بود که روی سکه‌های دولتی ایران ضرب می‌شد. بنابراین باستانی دانستن این نشان و یا مربوط دانستن آن به یک معنا یا پیام خاص، صحیح نیست. پیدایش آن، نتیجه‌ی دلباختگی کیخسرو سلجوقی به همسرش شاهزاده خانم گرجی بوده که هیچ‌کدام از این زوج عاشق را نمی‌توان ایرانی – به معنای امروزی آن – دانست. پادشاهان بعدی نیز بدون اینکه معنای آن را فهمیده باشند این نشان را به کار برده‌اند و در زمان قاجار، به پرچم رسمی ایران تبدیل شد.[۲]

آخرین نشان شیر و خورشید در تاریخ ایران بر پرچم پهلوی نقش بست

۲ طراحی نشان الله

پس از انقلاب اسلامی ایران، نشان شیر و خورشید یک نشان طاغوتی و نماد شاهنشاهی تلقی شده و در نتیجه نمی‌توانست در دولت انقلابی جایی داشته باشد. بنابراین از گرافیست‌ها و هنرمندان دعوت به عمل آمد تا نشان مخصوص جمهوری اسلامی را طراحی کرده و به دفتر نخست‌وزیری ارائه نمایند.

ظاهرا اولین نشانی که پذیرفته شد، طرحی بود که «در آن یک مشت گره‌کرده به همراه چند ستاره دیده می‌شد. حتی این طرح را بر روی برخی اسکناس‌ها چاپ کردند»[۳]. ولی در نهایت با آن موافقت نشد

سرانجام طرح «دکتر حمید ندیمی» که با الهام از آیات سوره‌ی مبارکه‌ی حدید طراحی شده بود مورد پذیرش قرار گرفت. وی اکنون دانشیار دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی است و دارای مدرک دکترای مهندسی معماری از انگلستان است.

دکتر حمید ندیمی – طراح پرچم جمهوری اسلامی ایران

او در مورد طراحی این نشان می‌گوید:

«قبل از انقلاب در جلسات دکتر شریعتی شرکت می‌کردم. ایده‌ی چنین کاری را در این جلسات و زمانی که تفسیر سوره حدید مطرح بود به دست آوردم. علاقه داشتم برای جهان اسلام یک نشان درست کنم. وقتی حضرت امام(ره) فرمودند که نشان شیر و خورشید باید عوض شود و کشور به نشان جدیدی نیازمند است، به صورت جدی ایده‌ام را پیگیری کردم و به مرور سیاه‌مشق‌های قبلی پرداختم.

دولت در آن سال‌ها، پس از صحبت امام (ره) مسابقه‌ای عمومی گذاشت که هرکس تمایل دارد طرح و نشان خود را ارسال کند.»[۴]

دکتر ندیمی مفهوم و ریشه‌ی طرح خود را به صدر اسلام بازمی‌گرداند: «هلال‌های تعبیه‌شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند.این طرح پنج بخش دارد که نشان‌دهنده پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقة اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمة الله که در ترکیب اصلی آن دیده می‌شود، لااله‌الاالله نیز در آن مستتر است. تقارن‌های این آرم هم نشانة تعادل و توازن است.»

توضیح آرم جمهوری اسلامی در روزنامه کیهان ۲۱ اردیبهشت ۱۳۵۹

کلمه‌ی الله به صورت کروی طراحی شده تا نشان‌دهنده پیام جهانی آن باشد.

به گفته‌ی حمید ندیمی «این پرچم به امیدِ سپردن به دست امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف و دولت کریمه‌ی ایشان» طراحی شده است. [۶]